Fondun maliyyələşməsinin yeganə mənbəyi yenə qiymətli kağızlar və dövlət büdcəsindədir Yeni ildə də ölkədə ən aktual məsələlərdən birinin gənc ailələrin mənzilə olan tələbatın ödənilməsi ilə bağlı olacağı proqnozlaşdırılır. Cari ildə isə ipoteka kreditləri hesabına daha çox insanın mənzil sahibi olacağı gözlənir. Bunu şərtləndirən əsas səbəb isə cari il üçün sosial ipotekaya daha çox vəsait ayrılacağıdır.
Məlumat verildiyi kimi bu il sosial ipotekaya 40 milyon manat vəsait ayrılacaq. Lakin tələb və təklifi araşdıran iqtisdçı ekspertlər bu vəsaitin də az olduğunu bildirirlər.
Düzdür, Mərkəzi Bankın bəyanatında deyilir ki, güzəştli ipoteka kreditlərinin verilməsi imkanları artırılacaq. Xatırladaq ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankının 2013-cü il üçün fəaliyyətinin prioritetlərindən biri məhz ipoteka ilə bağlıdır. Mərkəzi Bankın bu il üçün prioritetlərinin açıqlandığı bəyanatında deyilir ki, 2013-cü ildə ölkədə ipoteka kreditləşdirilməsi sisteminin inkişafı istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcək. Bu tədbirlər ipoteka kreditlərinə çıxışın genişləndirilməsi, xüsusən də güzəştli ipoteka alınması imkanlarının artırılması istiqamətində olacaq. Alternativ ipoteka mexanizmlərinin tətbiqi imkanları da araşdırılacaq.
Mütəxəssislər isə hesab edir ki, ehtiyacı olanların ipoteka alması üçün hökumət ilk növbədə şərtlərdə dəyişikliklər etməlidir. Onlar əmlak bazarındakı mövcud qiymətləri nəzərə alaraq, ipoteka kreditlərinin yuxarı həddinin 30000 manatdan yuxarı qaldırılmasını təklif edirlər. Xatırladaq ki, 2013-cü il dövlət büdcəsində sosial ipoteka üçün ayrılan vəsait 2 dəfə artırılaraq 40 milyon manata çatdırılıb. Bundan başqa Mərkəzi Bank və Gənclər və İdman Nazirliyi sosial ipoteka şərtlərinin yumşaldılması ilə bağlı təkliflər hazırlayaraq hökumətə təqdim edib. İlkin məlumatlara görə, təkliflərdə faiz dərəcəsinin 4%-dən 2%-ə endirilməsi də yer alıb. Bundan başqa artıq İpoteka Fonduna göndərilən təkliflərdə yeni ipoteka şərtlərinin əvvəlkindən fərqi 35 yox, 29 yaşa qədər olan gənclərə şamil olunmasıdır. Belə ki, bu təkliflərə görə yeni ipoteka şərtləri gənc ailələrə deyil, məhz gənclərə şamil olunacaq. Qeyd olunur ki, təklif olunan qanunvericilikdə ipoteka şərtləri gənclərin mövcud imkanları nəzərə alınmaqla müəyyənləşib.
Bir sıra ekspertlərin fikrincə isə, güzəştli ipotekanın indiki şərtləri gənclər üçün əlverişsizdir. Belə ki, bu ipoteka yaşı 30-dan aşağı, ailəli insanlara verilir. Beləliklə, subay gənclər və yaşı 30-u keçmiş gənc insanlar güzəştli sosial ipotekadan istifadə edə bilmirlər. Bu mənada iqtisadçı ekspertlərin sözlərinə görə, güzəştli ipotekanın yalnız müəyyən kateqoriya gənclərə deyil, bütün gənclərə şamil edilməsi vacibdir. Bunula belə  gənclər ipotekasının faiz dərəcəsinin aşağı salınması ilə bağlı Gənclər və İdman Nazirliyinin verdiyi təklif dəstəklənir. Qeyd olunur ki,  Rusiyada adi ipoteka krediti 3,7 faizlə, güzəştli ipoteka isə 2,2 faizlə verilir, Avropa Birliyi ölkələrində güzəştli sosial ipotekanın dərəcəsi illik 2%-dən yüksək deyil, Norveçdə hətta bu hədd 1,5%-dir. Əgər vəsait dövlət büdcəsindən verilirsə, burada heç bir kommersiya mənfəəti güdülə bilməz, sadəcə bankların tranzaksiya, yəni sövdələşmə xərclərinin ödənməsi üçün müəyyən simvolik faiz müəyyənləşdirilə bilər. Bu fonda qeyd olunur ki, gənclərə üçün nəzərdə tutulan sosial ipoteka üzrə 2% məqbuldur, sonradan bunu əksər Avropa ölkələrində olduğu kimi 1%-ə də endirmək olar.
Bundan başqa, ipoteka kreditləşməsinin alternativ mexanizmləri kimi İpoteka Fondunun istiqrazlarının, müxtəlif qiymətli kağızların yerləşdirilməsi, hətta xarici kapitalın cəlbi çıxış edə bilər. Başqa sözlə, söhbət ipoteka kreditləşməsində yükün hökumətdən digər iştirakçılara ötürülməsindən gedir. Hesab olunur ki, kreditlərin verilməsi ilə bağlı əsas problemlərdən biri ipoteka kreditləşməsinin, fondunun maliyyə mənbələrinin məhdud olmasıdır. Baxmayaraq ki, ölkə prezidentinin 2005-ci ildə Azərbaycanda ipoteka sisteminin yaradılması və inkişafı haqqında imzaladığı sənəddə xüsusi qeyd olunur ki, Mərkəzi Bank ipoteka kreditləşməsinin, maliyyə mənbələrinin gücləndirilməsi, eləcə də bütövlükdə kreditləşmə sisteminin inkişafı üçün digər mənbələrin, sığorta şirkətlərinin kreditlərin verilməsinə cəlb edilməsi yolu ilə maliyyə mənbələrini genişləndirməlidir. Amma çox təəssüf ki, İpoteka Fondu bununla bağlı əsaslı fəaliyyət həyata keçirə bilməyib. Bu vəziyyəti xarici ölkələrdəkilərlə müqayisə edən ekspertlər bildirir ki, Azərbaycandan həm ərazi, həm də əhali baxımdan kiçik olan Litvada Dövlət İpoteka Fondunun nizamnamə kapitalı 2,5 milyard dollardır. Həmin məbləğin 90 faizi dövlət büdcəsindən kənar mənbələr hesabına formalaşan vəsaitlərdir. Artıq bu təcrübənin Azərbaycanda da tətbiqi zəruri sayılır. Əks halda İpoteka Fondu hesabına mənzil sahibi olanların sayında elə də böyük artım olmayacağı proqnozlaşdırılır.
Xatırladaq ki, hazırda İpoteka Fondunun şərtlərinə görə, hazırda Azərbaycanda adi ipotekanın verilməsinin maksimum həddi 50 min manat təşkil edir və 8 faiz dərəcə ilə 25 il müddətinə verilir. Sosial ipoteka 35 min manat təşkil edir və dörd faiz dərəcə ilə 30 il müddətinə verilir. Güzəştli kreditlər üçün ilkin ödəniş 15 faiz, adi kreditlər üçün isə 20 faiz təşkil edir. Qeyd edək ki, hazırda İpoteka Fondunun 26 müvəkkil bankı var.